18 juni 2018
Van de Maanwaterjuffer blijven in Vlaanderen nog maar een handvol populaties over. Hoewel de soort al jaren achteruit boert, is 2018 een topjaar voor de Maanwaterjuffer. Met een Vlaams Meetnet houden we de vinger aan de pols.
De Maanwaterjuffer (Coenagrion lunulatum) is een zeer zeldzame soort in België en staat op de Vlaamse Rode Lijst geboekstaafd als ‘bedreigd’. Populaties van de Maanwaterjuffer in ons land zijn vooral beperkt tot de drie grote heidegebieden in het westen van de provincie Antwerpen. Daarbuiten komen er ook erg lage aantallen voor in het Turnhouts vennengebied en op een vennetje in Opglabbekerbos. In Wallonië dateert de laatste waarneming al van meer dan 10 jaar geleden en is de soort ondertussen hoogstwaarschijnlijk ‘regionaal uitgestorven’. Ook in onze buurlanden doet de Maanwaterjuffer het niet goed. In Nederland en Duitsland gaat de soort sterk achteruit. In Frankrijk komen er enkel nog populaties voor in het Centraal Massief en in de Alpen komen er nog maar een handvol populaties voor. De overblijvende populaties van Maanwaterjuffers in Vlaanderen worden sinds 2016 nauwgezet in het oog gehouden. Dit jaar steekt er met kop en schouders bovenuit.
Een zwart halvemaantje
De Maanwaterjuffer is een beeldige, vrij donkere ‘blauwe’ waterjuffer. Het mannetje heeft een lichtblauwe bovenzijde met een uitgebreide zwarte tekening en de ogen zijn onderaan fluogroen. Vooraan op het achterlijf (op het tweede segment) staat een zwart halvemaantje met twee lossen zijstrepen, wat de soort zijn naam geeft. Het vrouwtje kan er geel-bruin, olijfgroen, blauw of lila-achtig uitzien en heeft achteraan op het achterlijf (op het achtste segment) een opvallend klokvormige zwarte figuur.
Maanwaterjuffer houdt van arme bodems
Maanwaterjuffers vind je in Vlaanderen en Nederland vooral nog bij voedselarme tot matig voedselarme zure vennen en plassen die in heidegebieden, hoogveen of bos liggen. Meestal gaat het om kleine vennen die grotendeels onbeschaduwd liggen. De volwassen dieren hebben een voorkeur voor een ijle vegetatiestructuur van Pijpenstrootje, Veenpluis of Snavelzegge aan de rand van slibvrij open water. Daar is de concurrentie met de Watersnuffel, een waterjuffer die meer houdt van een slibrijke bodem, kleiner. Wanneer de oevervegetatie te dicht is toegegroeid met Pijpenstrootje of Pitrus nemen de aantallen Maanwaterjuffers af.
Geslachtsrijpe mannetjes houden zich vooral op in de lage oeverbegroeiing. In de namiddag verlaten de mannetjes het water om te zonnen hangend in de vegetatie verder weg van de oever,. Vrouwtjes moet je vooral zoeken in hogere vegetatie, struiken en lage boompjes die warm gelegen zijn. Hier zijn ze op zoek naar voedsel en hebben ze minder last van opdringerige paringsbeluste mannetjes. Bij veel wind vind je zo goed als geen dieren meer aan de vennen maar zitten ze tussen de bomen of in oude, hoge struikheide dichtbij de vennen.
Enkele vindplaatsen van Maanwaterjuffers in Vlaanderen bevinden zich op militaire terreinen waar enkele jaren geleden, in het kader van het Life project Danah, verschillende oude verlande vennen terug werden hersteld. Of die maatregelen een positief effect hebben gehad op de populatie Maanwaterjuffer is moeilijk te achterhalen omdat de soort in het verleden onvoldoende werd opgevolgd.
Vinger aan de pols
Om de toestand van de populaties in Vlaanderen op te volgen, werd door het INBO een Meetnet uitgewerkt voor de Maanwaterjuffer. Hierbij worden alle populaties integraal en tweemaal per jaar geteld door vrijwilligers van de Libellenvereniging Vlaanderen en Natuurpunt in de periode tussen eind april en eind mei. Dit Meetnet ging van start in 2016 en ondertussen werd er al drie seizoenen geteld.
Meetnet Maanwaterjuffer
De getelde aantallen Maanwaterjuffer lagen dit jaar beduidend hoger dan in vorige jaren (figuur: Geert De Knijf - Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek)
Uit de eerste resultaten van dit meetnet, blijkt alvast dat de Maanwaterjuffer in geschikt biotoop soms vrij talrijk kan zijn, tot zelfs een paar honderd individuen bij een ven in het Klein Schietveld. Drie jaar tellen heeft alvast geleerd dat de aantallen van jaar tot jaar sterk kunnen schommelen. Zo was 2018 een uitzonderlijk goed jaar, met heel hoge aantallen, terwijl de vorige jaren veel minder goed waren. Wellicht heeft het aanhoudende goede weer vanaf half april daar een belangrijke rol in gespeeld.
Zin om volgend jaar mee op zoek te gaan naar deze fascinerende libel? Meld je dan aan voor het Meetnet op www.meetnetten.be. Meer lezen: www.natuurpunt.be/pagina/meetnet-libellen
Meer info over de Maanwaterjuffer, en andere libellen, vind je op: www.odonata.be
Tekst: Igor Vandamme, Libellenvereniging Vlaanderen & Geert De Knijf, Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek
Foto’s: Erik Moonen, Libellenvereniging Vlaanderen