februari 2022 - natuurbericht
Bijna een derde van de libellensoorten is op een of andere manier bedreigd of is reeds Regionaal Uitgestorven. Dit blijkt uit de nieuwe Rode Lijst van de libellen van Vlaanderen die door onderzoekers van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) werd opgemaakt. Opmerkelijk is dat alle soorten die gebonden zijn aan vennen of voedselarme wateren bedreigd zijn in Vlaanderen. Deze soorten verdienen dan ook bijzondere aandacht in het natuurbeleid en -beheer. Dringende maatregelen gericht op de bescherming van libellen van vennen zijn dan ook hoognodig als we deze libellensoorten niet definitief uit Vlaanderen willen laten verdwijnen. Ook gericht onderzoek naar de habitatvereisten van deze soorten is meer dan noodzakelijk.
Libellen zijn kleurrijke insecten die je in de zomermaanden aan de waterkant vindt. Ze komen in alle zoetwatersystemen voor en elke soort stelt specifieke eisen aan hun leefgebied. Libellen hebben zowel een terrestrische levensfase, de adulten, als een waterfase, de larven leven één of meerdere jaren in het water. Libellen zijn ecologisch belangrijk omdat het belangrijke predatoren zijn zowel in terrestrische als aquatische ecosystemen. Om al deze redenen zijn libellen goede indicatoren hoe het met de kwaliteit van stilstaande en stromende wateren gesteld is.
Rode lijsten bepalen hoe groot de kans is dat een soort zal uitsterven, in dit geval Vlaanderen. Om de Rode Lijststatus van libellen te bepalen passen we de internationaal erkende IUCN-criteria en -richtlijnen toe. Een belangrijk aandachtspunt hierbij is dat de beoordeling moet gebeuren op de data van de laatste 10 jaar. Rode lijsten zijn dus een goede graadmeter welke soorten het momenteel slecht doen en waar het beleid dringend op moet inzetten.
Op basis van een uitgebreide dataset van bijna 600.000 waarnemingen, verzameld door vrijwilligers van Natuurpunt en de Libellenvereniging Vlaanderen, werd de trend en de toestand bepaald van de 70 soorten libellen die ooit in Vlaanderen werden waargenomen. Drie soorten werden Niet geëvalueerd omdat ze zich niet in Vlaanderen voortplanten en 5 soorten zijn al langer Regionaal uitgestorven en behoren dus niet tot de Rode Lijst. Van de overige 62 soorten zijn 7 soorten Ernstig Bedreigd, 4 Bedreigd, 4 Kwetsbaar, 1 Bijna in Gevaar en 43 soorten Momenteel niet in Gevaar. Voor de 3 resterende soorten zijn er Onvoldoende Data om een Rode Lijststatus te bepalen. De Rode Lijstsoorten sensu stricto (in totaal 15) zijn die soorten van de categorieën Ernstig Bedreigd, Bedreigd en Kwetsbaar.
Maanwaterjuffer (foto: Paul Pugh)
Alles samen beschouwd gaat het iets beter met de toestand van de libellen in Vlaanderen dan bij de opmaak van de vorige Rode Lijsten in 2006 en 1996. Dat is vooral te danken aan een toename van de meer algemene soorten en de sterke toename van enkele ‘zuiderse’ soorten. Dit komt door een toenemende beschikbaarheid van leefgebied (o.a. vijvers, zwemvijvers, ...), gerichter beheer en inrichting van voedselrijke plassen, en een algemene verbetering van de kwaliteit van stromend water. Verschillende van die soorten doen het, ten minste op korte termijn, beter door de klimaatopwarming.
Opmerkelijk is dat nu alle soorten van voedselarme wateren en vennen bedreigd zijn. De meeste soorten van deze groep komen nu in een hogere bedreigingscategorie voor dan bij de vorige Rode Lijsten uit 2006 en 1996. Hun afname neemt dus nog toen en is dus zeker nog niet gestopt. Populaties van deze soorten vertonen vooral de laatste 5 jaar een versnelde achteruitgang. Deze soorten hebben te lijden onder een combinatie van factoren. Vooreerst is er de nog steeds te hoge stikstofdepositie in Vlaanderen waardoor hun habitat minder geschikt wordt. Ook de toename van invasieve exotische vissen zoals Zonnebaars is heel nefast op het waterleven in dit type voedselarme systemen, waar van nature geen vissen voorkomen. Daarnaast verhogen stijgende temperaturen, verminderde neerslag en lange droogteperiodes de kans op het droogvallen van de waterpartij. Een onaangepast beheer van het landbiotoop, tenslotte, zoals het kappen van struweel en boomopslag in de buurt van waterpartijen vermindert het aantal geschikte plekken om te foerageren op zeer warme dagen.
Ondanks de slechte toestand van verschillende libellensoorten op de vorige Rode Lijsten uit 1996 en 2006, merken we dat er weinig tot geen maatregelen zijn genomen om minstens de achteruitgang van deze soorten te stoppen en hun populaties te herstellen. Het opstellen van een beschermingsplan voor libellen van vennen is dan ook meer dan dringend nodig evenals onderzoek naar de specifieke habitatvereisten van deze soorten in Vlaanderen.
Tekst: Geert De Knijf,
Meer lezen: https://pureportal.inbo.be/nl/publications/iucn-rode-lijst-van-de-libellen-odonata-in-vlaanderen
Nog meer nieuws: https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/02/24/libellen-in-heidegebieden-en-vennen-daalt-snel-en-drastisch-he/